BAHATTİN GÖNÜLTAŞ/DİLARA ZENGİN – Yapay zekadaki hızlı ilerlemeler toplumu yeniden şekillendirme potansiyeline sahipken giderek daha karmaşık hale gelen yapay zeka sistemlerinin düzenlenmesine ilişkin tartışmalar da artıyor.
Yapay zekanın güvenlik, verimlilik, ekonomik ve sosyal hedeflerin gerçekleştirilmesi için sunduğu potansiyelin bugün dijital ekonominin en önemli unsurlarından biri haline geldiği görülüyor.
Bu teknolojinin tüm ekonomiye ve insanlığa olumlu etkilerinin yanı sıra, kontrolsüz uygulamalarının sonucu olarak ortaya çıkması muhtemel risklerine ilişkin de ciddi endişeler bulunuyor.
Birçok ülke ve şirket bu hızlı büyüyen teknolojiden yararlanmanın yollarını ararken gizlilik, telif hakkı ihlali, mevcut işlerin aksaması, ayrımcılık ve diğer konulara yanıt olarak düzenleme çağrıları da artıyor.
Yapay zeka alanındaki ilerlemelerin genel kamuoyuna ulaşması ve tüm endüstrileri altüst etme tehdidi oluşturması nedeniyle hükümetlerin yapay zekayı nasıl düzenlemesi gerektiği, dünya genelinde acilen ele alınması gereken konulardan biri olarak öne çıkıyor.
Uzmanlardan “sorumlu ve etik” yapay zeka geliştirme vurgusu
Yapay zekanın gelecekte kontrol altında tutulup tutulamayacağı ve insanlar adına karar veren yapay zeka teknolojilerinin etik değerler dışında doğrudan tehdit olup olmayacağı tartışmaları sürerken bu teknoloji, sohbet robotları, otonom araçlar ve sesli komutla çalışan dijital asistanlar aracılığıyla her geçen gün daha da yaygınlaşıyor.
Yapay zekada ilerlemeler hızlanırken, bazı hükümetler yapay zeka araçlarını düzenlemek amacıyla uzman ve kamuoyu görüşüne başvuruyor, bazıları da yasal düzenleme hazırlıkları yapıyor.
Uzmanlar, yapay zekayı yasal olarak düzenlemenin avantaj ve dezavantajları olduğuna dikkati çekerek, mevzuatların etik uygulamalar, bilgi güvenliği ve tüketici hakları için bir çerçeve sağlayabileceğini ancak inovasyonu engelleyerek ilerlemeyi yavaşlatabileceğini belirtiyor.
Yapay zeka teknolojisinin “sorumlu ve etik” bir şekilde geliştirilmesi gerektiğini vurgulayan uzmanlar, düzenleme ve inovasyon arasında bir denge bulmanın çok önemli olduğunu aktarıyor.
Hızlı ilerlemeler hükümetlerin düzenleme çabalarını zorlaştırıyor
Yapay zeka şirketlerinin yöneticilerinin faaliyetlerinin hükümetler tarafından düzenlenmesine yönelik çağrıları giderek artıyor ancak bu konudaki düzenlemelerin karşısında bazı zorluklar da mevcut.
Brookings Enstitüsü’nde yer alan bir analize göre, yapay zeka gelişmelerinin hızı, neyin düzenleneceğine ilişkin bileşenlerin ayrıştırılması ve düzenlemeleri kimin, nasıl yapacağının belirlenmesinin bu zorluklardan olduğu belirtiliyor.
Bu alandaki hızlı ilerlemeler, hükümetlerin yapay zeka teknolojisinin kullanımını düzenleyen yasaları oluşturmaya yönelik çabalarını zorlaştırıyor.
Çin
Çin, temmuz ayında üretken yapay zeka endüstrisini yönetmek için bir dizi geçici önlem yayınlayarak hizmet sağlayıcıların güvenlik değerlendirmeleri yapmasını ve algoritma dosyalama prosedürlerini yerine getirmesini zorunlu kıldı. Çin’in siber alan düzenleyicisi nisan ayında, üretken yapay zeka hizmetlerini yönetmek için taslak önlemleri açıklamış ve firmaların halka teklif sunmadan önce yetkililere güvenlik değerlendirmeleri sunmalarını istediğini açıkladı.
Çin, firmaların halka arzlarını başlatmadan önce yetkililere güvenlik değerlendirmeleri sunmaları gerektiğini iletirken üretken yapay zeka hizmetlerini yönetmek için taslak önlemlerini duyurdu.
ABD
ABD’de yapay zeka konusunda düzenleme ihtiyacını ilk dile getirenlerden biri ChatGPT’nin yaratıcısı OpenAI Üst Yöneticisi (CEO) Sam Altman oldu. Altman, mayıs ayında ABD Kongresi’nde katıldığı bir oturumda, senatörlere gelişmiş yapay zeka sistemleri için lisanslama ve güvenlik standartları oluşturma çağrısında bulundu.
Altman, “Bu teknoloji ilerledikçe insanların bunun yaşam tarzımızı nasıl değiştirebileceği konusunda endişeli olduklarını anlıyoruz. Biz de endişeliyiz.” değerlendirmesinde bulundu.
Senato Çoğunluk Lideri Chuck Schumer de Kongre’nin yapay zekayı düzenlemek için hızlı hareket etmesi gerektiğini savunurken, mevzuat üzerinde çalışmak için iki parti senatörlerinden oluşan grubu bir araya getirdi. ABD Federal Ticaret Komisyonu (FTC) temmuz ayında OpenAI hakkında, kişisel itibar ve verileri riske atarak tüketiciyi koruma yasalarını ihlal ettiği iddiasıyla geniş kapsamlı bir soruşturma başlattı.
Komisyon, haziran ayında yayınladığı blog yazısında ise üretken yapay zekanın rekabet endişelerini artırdığını ve FTC’nin Teknoloji Bürosu’nun odak noktası olduğunu belirtti.
Yapay zeka konularında aktif olan Demokrat Senatör Michael Bennet de haziran ayında önde gelen teknoloji firmalarına bir mektup yazarak onları yapay zeka tarafından üretilen içeriği etiketlemeye ve kullanıcıları yanıltmaya yönelik materyallerin yayılmasını sınırlandırmaya çağırdı. Bennet, nisan ayında da ABD’nin yapay zeka politikalarını incelemek üzere bir görev gücü oluşturulmasına yönelik bir yasa tasarısı sunmuştu.
Uzmanlar, ABD’nin yapay zeka kurallarının oluşturulmasına yönelik uzun ve zorlu bir yolun yalnızca başlangıcında olduğunu belirtiyor.
Avrupa Birliği
Yapay zeka düzenlemesiyle öncü rol üstlenmeye hazırlanan Avrupa Birliği’nde (AB), haziran ayında blokun Yapay Zeka Yasası taslağında değişiklik yapılması kabul edilmişti. Taslakta, yapay zeka sistemleri kabul edilemez risk, yüksek risk, sınırlı risk ve minimum risk olmak üzere 4 ana gruba ayrılıyor.
Kanun yapıcıların taslak kuralların yasalaşması için AB ülkeleriyle ayrıntıları görüşmesi gerekiyor. Yasal düzenleme müzakerelerinin bu yıl sonuna kadar tamamlanması bekleniyor. Taslakta, yapay zeka sistemlerinin insanlar tarafından denetlenmesi, ayrım yapmaması, güvenli, şeffaf ve çevre dostu olması şart koşuluyor. Meta, Google ve Microsoft gibi şirketler, AB’nin Yapay Zeka Yasasının taslağının “inovasyonu engelleyebileceği” düşüncesiyle karşı lobicilik faaliyetleri yaptıkları basına yansımıştı.
Fransa
Fransa Ulusal Bilişim ve Özgürlükler Komisyonu (CNIL) nisan ayında yaptığı açıklamada, chatbot olarak adlandırılan sohbet robotunun gizlilik kurallarını ihlal ettiği şüphesiyle İtalya’da geçici olarak yasaklanmasının ardından ChatGPT ile ilgili çeşitli şikayetleri araştırdığını açıklamıştı.
Fransa Ulusal Meclisi, Mart 2023’de sivil hak gruplarının uyarılarını göz ardı ederek, 2024’te Paris Olimpiyatları sırasında yapay zeka video gözetiminin kullanılmasını onayladı.
İtalya
İtalya hükümeti, mayısta ülkenin veri koruma otoritesinin diğer yapay zeka platformlarını gözden geçirmeyi ve yapay zeka uzmanlarını işe almayı planladığını duyurdu. ChatGPT, mart ayında ulusal veri koruma otoritesinin endişeleri üzerine geçici olarak yasaklandıktan sonra nisan ayında İtalya’daki kullanıcılara yeniden açıldı.
İspanya
İspanya’nın veri koruma kurumu nisan ayında ChatGPT’nin olası veri ihlallerine ilişkin bir ön soruşturma başlattığını açıkladı. Ayrıca AB’nin gizlilik gözlemcisinden ChatGPT ile ilgili gizlilik endişelerini değerlendirmesini istedi.
İngiltere
İngiltere’de yapay zekayı kapsayan yeni yönergeler hazırlamakla görevlendirilen devlet otoritesi, teknoloji anlayışını geliştirmek için enstitülerin yanı sıra diğer yasal ve akademik kurumlara danışıyor.
Ülkede rekabet düzenleyicisi tarafından yapay zekanın tüketiciler, işletmeler ve ekonomi üzerindeki etkisini ve yeni kontrollere ihtiyaç olup olmadığı incelenirken, yapay zekayı yönetme sorumluluğu için yeni bir organ oluşturulması yerine insan hakları, sağlık ve güvenlik ile rekabet düzenleyicileri arasında bölünmesi öngörülüyor.
Başbakan Rishi Sunak, İngiltere’yi hızla gelişen teknolojinin güvenliğinin korunmasında küresel lider olarak tanıtırken, ülkenin Kasım 2023’te yapay zeka konusunda küresel bir zirveye ev sahipliği yapması planlanıyor. Zirvede teknoloji şirketlerinin yöneticilerinin, hükümet yetkililerinin ve akademisyenlerin yapay zekanın risklerini değerlendirmek ve bunların nasıl hafifletilebileceğini tartışmak için bir araya geleceği belirtiliyor.
İrlanda
İrlanda’da regülatörler, üretken yapay zekanın düzenlenmesi gerektiğini ancak yönetim organlarının yasaklarda acele etmeden önce bunu nasıl düzgün bir şekilde yapacaklarını bulması gerektiğini savunuyor, ülkede bu konudaki düzenlemeler için bilgi toplanmaya devam ediliyor.
Avustralya
Avustralya’da hükümet, yapay zeka konusunda ülkenin ana bilim danışma organına başvurup, bu teknolojinin güvenli ve sorumlu kullanımının nasıl desteklenebileceği konusunda görüş isterken, yapay zeka konusunda sonraki adımlarını değerlendiriyor.
İsrail
İsrail, inovasyon ile insan hakları ve sivil güvenlik önlemlerinin korunması arasında doğru dengeyi sağlamak için bir yılı aşkın süredir yapay zeka düzenlemeleri üzerinde çalışıyor. Geçen yıl 115 sayfalık yapay zeka politikası taslağı hazırlayan ülkede, nihai bir karardan önce geri bildirimler toplanıyor.
Japonya
Ekonomik büyümeyi artırmak ve gelişmiş çiplerde lider olmak için teknolojiye yönelen Japonya, 2023 yılı sonuna kadar AB’de planlanan katı düzenlemelerden ziyade ABD’nin tutumuna daha yakın düzenlemeler getirmeyi bekliyor.
Türkiye
Türkiye’de 2021-2025 yıllarını kapsayan Ulusal Yapay Zeka Stratejisi’nde, idari ve hukuki düzenlemelerin yapay zeka kaynaklı sosyoekonomik dönüşüme uyumunu sağlamak ve olası sonuçlarını önceden değerlendirebilmek üzere araştırmalar gerçekleştirilmesi konusu da yer alıyor.
Yapay zeka uygulamalarının etik ve hukuki boyutlarını ele alan faaliyetler yürütülmesi, uluslararası arenada bu alanda yürütülen çalışmaların takip edilmesi stratejinin önemli başlıklarından birini oluşturuyor.
Ulusal Yapay Zeka Stratejisi yapay zeka teknolojisiyle ilişkili olarak ortaya çıkan etik, hukuki ve güvenlikle ilgili konulara kuvvetli bir şekilde yanıt veriyor.
Strateji kapsamında, bu hususların ele alınması için “Yapay Zeka Hukuku ve Etik Çalışma Grubu” ile “Güvenilir ve Sorumlu Yapay Zeka Çalışma Grubu”nun oluşturulduğu biliniyor. Bu çalışma grupları, alanla ilgili en güncel gelişmeleri takip ederek mevzuat önerileri, rehberler ve uygulama projeleri hazırlamak üzere çalışmalarını yürütüyor.
Bunun yanı sıra, konuyla ilgili OECD ONE AI çalışma gruplarına ulusal katılım sağlanıyor. TSE bünyesinde kurulan MTC 195 Yapay Zeka Ayna Komitesi vasıtasıyla da bu konuda çalışmalar mevcut.
Ayrıca, yapay zekanın insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü standartlarına dayalı olarak geliştirilmesi, tasarlanması ve uygulanmasına yönelik yasal bir çerçevenin unsurlarını belirlemeyi amaçlayan Avrupa Konseyi Yapay Zeka Komitesi (CAI) çalışmalarına da katılım ve katkı sağlanıyor.
G7
G7 teknoloji bakanları nisan ayında ülkelerinin yapay zeka konusunda riske dayalı düzenlemeyi benimsemesi gerektiğini vurgularken, mayısta Japonya’nın Hiroşima kentinde bir araya gelen Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngiltere, ABD ve Avrupa Birliği’nden oluşan G7 liderleri, yapay zeka ve sürükleyici teknolojilerin denetimine duyulan ihtiyaç konusunda mutabık kaldı.
Birleşmiş Milletler
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, temmuz ayında New York’ta yapay zeka konusundaki ilk resmi toplantısını gerçekleştirdi.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, konseyin “üresel barış ve güvenlik için çok ciddi sonuçları olabilecek yapay zekanın hem askeri hem de askeri olmayan uygulamalarını ele aldığını açıkladı.
Guterres, haziran ayında bazı yapay zeka şirketlerinin yöneticilerinin Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı gibi bir yapay zeka gözlemcisi oluşturulması önerisini destekledi.
Guterres, yapay zeka yönetişim düzenlemelerini düzenli olarak gözden geçirecek ve tavsiyelerde bulunacak üst düzey bir yapay zeka danışma organı üzerinde yıl sonuna kadar çalışmaya başlanmasının da planlandığını bildirdi.
